«Ἐπεβίβασας ἀνθρώπους ἐπὶ τὰς κεφαλὰς ἡμῶν, διήλθομεν διὰ πυρὸς καὶ ὕδατος, καὶ ἐξήγαγες ἡμᾶς εἰς ἀναψυχήν»
Και έτσι όταν ξημέρωσε, ενώ ζούσαν ακόμα, τους έριξαν στη φωτιά, και τα λείψανα από την φωτιά, τα έριξαν στο ποτάμι, ώστε η άθληση των μακάριων πέρασε από όλη την κτίση. Αγωνίσθηκαν στη γη, υπέμειναν στον αέρα, τους έριξαν στη φωτιά, και τέλος τους δέχθηκε το νερό. Δικός τους είναι ο λόγος «περάσαμε από την φωτιά και το νερό και μας έβγαλε σε ανάπαυση». Αυτοί είναι εκείνοι που περιβάλανε τη χώρα μας, σαν συνεχείς πύργοι, που προσφέρουν ασφάλεια από την επιδρομή των εχθρών. Δεν περιόρισαν τους εαυτούς τους σε έναν τόπο, αλλά έχουν δοξαστεί κιόλας σε πολλές περιοχές και κοσμούν πολλές πατρίδες. Και το παράδοξο είναι ότι δεν επισκέπτονται ο καθένας χωριστά αυτούς που τους δέχονται, αλλά όλοι μαζί σαν ένας χορός, ενωμένοι μεταξύ τους. Ω, τι θαύμα.! Ούτε είναι ελλιπείς στον αριθμό, ούτε επιδέχονται προσθήκη. Εάν τους διαιρέσεις σε εκατό, δεν παρεκκλίνουν από τον αριθμό τους. Εάν τους μαζέψεις σε ένα και πάλι σαράντα παραμένουν, όπως συμβαίνει και με τη φύση της φωτιάς. Γιατί και εκείνη προχωράει προς αυτόν που την ανάβει, και ολόκληρη μένει σ’ αυτόν που την έχει. Έτσι και οι σαράντα μάρτυρες και όλοι μαζί είναι και απαντώνται όλοι στον καθέναν ξεχωριστά! Αυτή είναι η πλούσια ευεργεσία, η χάρις που δεν ξοδεύεται, η βοήθεια των Χριστιανών, η εκκλησία των μαρτύρων, ο στρατός των τροπαιοφόρων, χορός από δοξολογούντες.
Και τι δεν θα έκανες για να βρεις έναν που να πρεσβεύει για σένα στον Κύριο! Σαράντα είναι που αναπέμπουν την προσευχή με μια φωνή. «Όπου είναι μαζεμένοι δύο ή τρεις στο όνομα του Κυρίου, εκεί είναι και ο ίδιος ο Κύριος». Όπου όμως είναι σαράντα, ποιος αμφιβάλει για την παρουσία του Θεού; Αυτός που θλίβεται καταφεύγει στους σαράντα, αυτός που ευφραίνεται προς αυτούς σπεύδει. Ο ένας μεν, για να βρει λύση στις δυσκολίες, ο άλλος δε, για να διαφυλάξει για τον εαυτό του τα πιο καλά και τα πιο αγαθά. Εδώ η ευσεβής γυναίκα απαντάται να προσεύχεται για τα παιδιά της, να ζητά την επιστροφή του άντρα της από την ξενιτιά, την υγεία για τον άρρωστο. Οι νεαροί ας μιμηθούν τους συνομηλίκους τους μάρτυρες , οι πατέρες ας ευχηθούν να είναι πατέρες τέτοιων παιδιών. Οι μητέρες ας διδαχθούν το παράδειγμα της αγίας μητέρας του στρατιώτη που ενώ έβλεπε το παιδί της να αντέχει στο ψύχος και να μην πεθαίνει – σε αντίθεση με τους άλλους μάρτυρες- κι ενώ οι δήμιοι, περίμεναν ως και την τελευταία στιγμή να αρνηθεί το Χριστό, εκείνη τι κάνει; Σηκώνει το ταλαιπωρημένο παιδί της και το ακουμπάει η ίδια στην άμαξα που έφερε τα άψυχα σώματα των λοιπών μαρτύρων, που πήγαιναν για καύση, υπενθυμίζοντάς του πως το μαρτύριό του είναι ο μονόδρομος της πίστης στο Χριστό. Δεν άφησε δάκρυα απρεπή, δεν ξεστόμισε κάτι το ταπεινό και ανάξιο για την περίσταση. Αλλά είπε: «Βάδιζε παιδί μου τον καλό δρόμο μαζί με τους συνομηλίκους σου, μαζί με τους ομόσκηνούς σου. Μην απουσιάσεις από την μαρτυρική χορεία, μην εμφανισθείς δεύτερος από τους άλλους στον Κύριο» . Πραγματικά υπήρξε καλός καρπός, από καλή ρίζα. Έδειξε η γενναία μητέρα ότι τον είχε αναθρέψει περισσότερο με τα δόγματα της πίστης παρά με το γάλα της. Και αυτός μεν, αφού είχε έτσι ανατραφεί, έτσι και καθοδηγήθηκε από την ευσεβή μητέρα του, ο δε διάβολος έφυγε ντροπιασμένος. Γιατί αφού ξεσήκωσε εναντίον αυτών ολόκληρη την κτίση, τα βρήκε όλα να νικούνται από την αρετή των ανδρών: την ανεμοταραγμένη νύκτα, τον βαρύ χειμώνα, τη γύμνια των σωμάτων.
Ω, τι άγιος χορός! Ω, τι σύνταγμα ιερό! Ω, τι αδιάσπαστος συνασπισμός! Ω, τι φρουροί του ανθρώπινου γένους! Αγαθοί συμμέτοχοι στις φροντίδες, συνεργοί στην προσευχή, δυνατοί πρεσβευτές, άστρα της οικουμένης, άνθη των Εκκλησιών. Δεν σας κάλυψε το χώμα, αλλά σας δέχθηκε ο ουρανός. Ανοίχθηκαν σε σας οι πύλες του παραδείσου. Άξιο θέαμα στην αγγελική στρατιά, αντάξιο των πατριαρχών, των προφητών, των δικαίων. Άνδρες πάνω στο άνθος της νεότητας που καταφρόνησαν τη ζωή, που περισσότερο από τους γονείς και από τα παιδιά τους, αγάπησαν τον Κύριο. Ενώ διήγαν αυτό το άνθος της ηλικίας, περιφρόνησαν την πρόσκαιρο ζωή, για να δοξάσουν με τα μέλη τους τον Θεό, «με το να γίνουν θέαμα στον κόσμο, τους αγγέλους και τους ανθρώπους», σήκωσαν αυτούς που είχαν πέσει, στερέωσαν τους αμφιβόλους, διπλασίασαν τον πόθο στους ευσεβείς. Όλοι, αφού ύψωσαν το τρόπαιο υπέρ της πίστης, με το κοινό στεφάνι της δικαιοσύνης, στεφανώθηκαν εν Χριστώ Ιησού, που είναι ο Κύριός μας, στον οποίο πρέπει η δόξα και η δύναμη, στους αιώνες των αιώνων . Αμήν.
Μεγάλου Βασιλείου, Ομιλία ΙΘ΄, Εἰς τοὺς Ἁγίους Τεσσαράκοντα Μάρτυρας
Απόδοση στη Νεοελληνική : Απαρχή
