Ὀλίγαι σημειώσεις εἰς τό Τριώδιον
Ἐν πρώτοις, πρέπει να διορθωθῇ εἰς τά Μουσικά βιβλία, σύμφωνα μέ τό κείμενον τοῦ Τριωδίου, εἰς τό γνωστόν ἰδιόμελον τό Θεοτόκιον, μετά τόν Ν’, τό «καί ῥαθύμως τόν βίον μου ὅλον εκδαπανήσας» ὡς σόλοικον καί νά γραφῇ «ὡς ῥαθύμως τόν βίον μου…». ‘Υπάρχουν δε καί ἄλλα τινά εἰς τα Μουσικά βιβλία γραμματικῶς πλημμελῆ, χρήζοντα διορθώσεως.
Εἰς αὐτό τό κείμενον τοῦ Τριωδίου, εἰς τόν Μέγαν Κανόνα, ᾠδῇ ε’, «ὡς βαρύς τῇ γνώμῃ Φαραῲ…γέγονα Κύριε…και ὑποβρύχιος νοῦς…» νομίζω ὅτι πρέπει να γραφῇ «νοῦν» (αἰτιατική τοῦ κατά τι).
Εἰς τήν β’ ᾠδήν «τέτρωμαι πέπληγμαι…ἰδού τά τραύματα τά ἕλκη αἱ πηρώσεις βοῶσιν αἱ πληγαί…» οὕτω φέρεται εἴς τινας ἐκδόσεις. Τό ὀρθόν εἶναι «βρῶσι τάς πληγάς, τά τραύματα, κτλ. βοῶσι», τουτέστι μεγαλοφώνως μαρτυροῦσι τάς πληγάς, ἤτοι τά κτυπήματα˙τά ἀποτελέσματα καταγγέλουσι τάς αἰτίας.
Εἰς τόν ὡραῖον ἐκεῖνον μικρόν Κανόνα τῆς Ὀσίας Μαρίας, τόν ἐπισυνημμένον τῷ Μεγάλῳ Κανόνι, σημειούται ὡς ἀκροστιχίς, «Σύ ἡ ὁσία Μαρία βοήθει». Καί ὅμως, ἄν διεξέλθῃ τις μέχρι τέλους τά 18 τροπάρια, θα ἴδῃ φθειρομένην τήν ἀκροστιχίδα οὕτω:
«Σύ ἡ ὀσία Μαρία «βοήθΑΤ». Τοῦτο ἐπανορθοῦται ἄν διορθωθῇ ἡ ἀρχῆ τῶν δύο τελευταίων τροπαρίων, τῶν τῆς θ’ ᾠδῆς, οὕτω: Ἀντί, «Ἀπάσας, ἐξέστησας, τῇ ξένῃ πολιτείᾳ σου, Ἀγγέλων τάξεις», γράψε «Ἐξέστησας ἄπαντας…Ἀγγέλων δήμους». Και ἀντί «Τόν Κτίστην ἱλέωσας», γράψε
«Ἱλέωσας Κύριον, ὑπέρ τῶν εὐφημούντων σε» κτλ. Οὕτω πως εὐδοῦται.
Εἰς τό ἰδιόμελον τῆς Παρασκευῆς τῆς ε’ ἐβδομάδος, «Ὡς ἐξ Ἱερουσαλήμ, σοῦ τῶν θείων ἐντολῶν…» φέρεται «ἱερεύς δέ παρών, καί τό πτῶμα κατιδῶν»˙ Νομίζω ὅτι πρέπει νά γραφῇ «παριών» τοῦ ρήματος παρέρχομαι. Οὕτω φαίνεται ὀρθότερα ἡ ἔννοια, καθότι περί παρόδου ἤ διαβάσεως πρόκειται, ὄχι περί διαρκοῦς παρουσίας. (Και συμβολικῶς ἀκόμη, ὁ ἰερεύς τοῦ Παλαιοῦ Νόμου παρῆλθε, και ἀντιπαρῆλθε, ὅπως λέγει τό ἱερόν κείμενον). Και ρυθμικῶς, τά δύο κῶλα εἶναι πάρισα, ἤ ἐκ παραλλήλου ὡς ἐξῆς˙
Ἰερεύς δέ παριών,
καί τό πτῶμα κατιδών…
Εἰς τό «Ἀνοίξω τό στόμα μου», ἐπειδή συναποτελεῖ καί τοῦτο μέρος τοῦ Τριῳδίου εἰς τήν γ’ ᾠδήν, «κάν τῇ σεπτῇ Συλλήψει σου». Τό κάν τό ἄτονον (=καί ἐν˙ἄλλον τό κἄν=καί ἄν) δέν μοι φαίνεται νά συνάδῃ μέ τήν ἐν γένει γλώσσαν τῶν τροπαρίων. Κατ’ ἐμέ πρέπει νά λέγεται «καί τῇ σεπτῇ Συλλήψει σου», ἄνευ προθέσεως. Τό κἄν νομίζω, εἶνε διόρθωσις τῦ ἀειμνήστου Βαρθολομαίου τοῦ Κουτλουμουσιανοῦ ἐπιτυχόντος εἰς πολλά ἄλλα. (Εἰς τήν ἑορτήν τῆς Κοιμήσεως λέγεται «καί ἐν τῇ θείᾳ μνήμῃ σου». Εἰς τήν ε’ ᾠδήν, τοῦ Εὐαγγελισμοῦ, «ἐν τῇ φρικτῇ Συλλήψει σου», συνᾲδει καλλίτερον μέ τό ῥῆμα ἐξέστη. Ἔχω ὑποψίαν ὅτι, ἐν τῇ η’ ε’ ᾠδῇ εἶχε γραφῆ ἀρχήθεν «ὁ τόκος ὁ τῆς Παρθένου διεσώσατο», πλήν ἐλλειπούσι τά μέσα ὅπως βεβαιωθῶ περί τούτου. Ἄλλως πείθομαι ὑποκλινῶς εἰς τήν ἐκκλησίαν, καί εἶμαι πρόθυμος ν’ ἀποσύρω πάσαν παρακεκινδυνευμένην γνώμην.
Καί εἰς τά θεσπέσια ᾂσματα, τοῦ ἱεροῦ Κοσμᾶ τά εἰς τήν Ἐβδομάδα τῶν Παθῶν˙εἰς τόν Κανόνα τῆς Μεγάλης Πέμπτης, ᾠδῇ ζ’, «ὑμῖν ὁ Χριστός τοῦς φίλοις, ἐβόα εἴς παραδώσει με˙εὐφροσύνης λαθόντες, ἀγωνίᾳ καί λύπῃ συνείχοντο». Ἐνταῦθα εἶνε ἀήθης καί σόλοικος διττοπροσωπία. Γράφε «Ὑμῶν» τό κείμενον τῆς Κ.Δ. ἔχει «εἴς παραδώσει με˙(οἰ δέ φίλοι). εὐφροσύνης λαθόντες… συνείχοντο. Τά ὑπερβατά κ’ αἱ μεταθέσεις εἶνε συνήθη εἰς τό ὑψηλόν ὕφος τοῦ ἱεροῦ Κοσμᾶ. Εἰς τό ἀμέσως ἑπόμενον τροπάριον ἔχει ἄλλο χαριέστατον ὐπερβατόν, «Μεθ’ ὅστις ἐμοῦ τήν χεῖρα…» ἀντί, ὅστις μετ’ ἐμοῦ τήν χεῖρα κτλ.
Α. Παπαδιαμάντης
Άρθρο από την μουσική εφημερίδα «Φόρμιγξ», 28η Φεβρουαρίου 1906
Επ’ εὐκαιρία τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς
