Η χριστολογική αίρεση (Νεστοριανισμός) είχε σοβαρή επίπτωση στον τρόπο θεώρησης του προσώπου της Παναγίας στο χώρο της Εκκλησίας, πράγμα που σήμαινε ότι άλλαζε ή έπρεπε ν’ αλλάξει η στάση των πιστών ως προς την απόδοση της τιμής στη μητέρα του Χριστού. Ο Νεστόριος λοιπόν σύμφωνα με τις παραπάνω προϋποθέσεις καταλήγει στο φυσικό και αυτονόητο συμπέρασμα ότι η Παναγία γέννησε ένα κοινό άνθρωπο, προορισμένο να γίνει κατοικητήριο ή όχημα της θεότητας. Στον άνθρωπο αυτόν ήλθε και εγκαταστάθηκε ο Λόγος. Πρόκειται λοιπόν κατά βάση για ενοίκηση της θεότητας στην ανθρωπότητα, και όχι για ένωση αυτών των δυο πραγμάτων. Υπήρχε δηλαδή η άποψη ότι κατά τον Νεστόριο, πρώτα γεννήθηκε ο κοινός άνθρωπος από την Μαρία, και έπειτα εγκαταστάθηκε ο Λόγος. Φαίνεται εντούτοις πως ο Νεστόριος δέχονταν τούτη τη συνάφεια των δύο φύσεων ήδη στη μήτρα της Μαρίας. Αλλά τελικά είχε τις ανυποχώρητες αντιρρήσεις του ως προς τον Χριστό, αν είναι Θεάνθρωπος. Γι’ αυτό προέτρεπε τους θεολόγους και όλους τους Χριστιανούς να μην αποκαλούν τη Μαρία, τη μητέρα του Χριστού, Θεοτόκο. Τούτη η άρνηση, όπως ήταν άλλωστε φυσικό, προκάλεσε το κοινό αίσθημα και ο σάλος άρχισε αμέσως στην Κωνσταντινούπολη, την έδρα του Νεστορίου. Οι θεολόγοι και οι Χριστιανοί κατανόησαν πως κάτι αταίριαστο υπήρχε στην επιμονή του Νεστορίου να καλείται η Θεοτόκος Χριστοτόκος, γιατί ο αιρεσιάρχης σ’ αυτή τη λέξη έδινε τη σημασία της λέξης ανθρωποτόκος. Με άλλα λόγια ο Νεστόριος παραχάραξε και μετάπλασε το νόημα της λέξης Χριστοτόκος, γιατί αυτή η λέξη εκφράζει το ορθόδοξο δόγμα: Χριστός είναι ο σαρκωμένος Λόγος και επομένως η Μαρία γέννησε τον Χριστό, τον Θεάνθρωπο, και σωστά ονομάζεται Χριστοτόκος και Θεοτόκος. Η παραχάραξη όμως, που πρόσβαλλε το χριστολογικό δόγμα και αλλοίωνε την εμπειρία της εκκλησιαστικής ζωής προκάλεσε κατά τα μαρτύρια των ιστορικών αιματηρές ταραχές. Φαίνεται ότι ο σάλος έφτασε σε απίστευτο σημείο, γιατί τελικά ο Νεστόριος, φαινομενικά τουλάχιστον, ανακάλεσε την πρόταση του αυτή για το όνομα της Παναγίας. Απολιναρισμός και Νεστοριανισμός προκαλούν την ορθόδοξη θεολογία και γενικότερα το σύνολο της θεολογικής σκέψης και των εκκλησιαστικών τάσεων. Η αντίδραση του αλεξανδρινού θρόνου είναι σαφής και έντονη. Ο Κύριλλος Αλεξανδρείας αναιρεί αμέσως θεολογικά και αναθεματίζει τον Νεστοριανισμό. Σ’ αυτή την ένταση και την οξεία διάκριση και διαίρεση των δύο φύσεων του Χριστού, την οποία είχε εισαγάγει ο Νεστόριος, προκύπτει και άλλο θέμα που το εισάγει ο αρχιμανδρίτης Ευτυχής. Ο ρόλος της ανθρώπινης φύσης, την οποία προσέλαβε ο Λόγος, και η θέση της μετά την ένωση της με τη θεία φύση, γίνεται αντικείμενο έρευνας. Κατά τους ορθοδόξους, ο ρόλος της ανθρώπινης φύσης είναι σαφής ‘η τέλεια και ακέραιη ανθρώπινη φύση αποτελεί το μεταπλαστικό φύραμα για τη θεραπεία όλης της ανθρωπότητας. Τούτο για να γίνει προϋποθέτει την πραγματική και ουσιαστική ένωση ανθρώπινης και θείας φύσης. Ο Ευτυχής αναιρεί αυτές τις θέσεις, που αποτελούσαν και επιχειρήματα εναντίον του Νεστοριανισμού, εισάγοντας τον λεγόμενο μονοφυσιτισμό. Βεβαίως κινείται στο πεδίο των συγκρούσεων, και κατά πάσα πιθανότητα δεν θέλει να δεχτεί ούτε τις απόψεις του Νεστορίου ούτε τις θέσεις της ορθόδοξης θεολογίας. Η ένωση των δυο φύσεων κατά τον Ευτυχή, είναι γεγονός και μάλιστα συντελείται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να ξεπερνάει τη φυσική μίξη και την ουσιαστική ένωση. Η ανθρώπινη φύση παύει να υπάρχει, απορροφιέται από την θεία και εξαφανίζεται. Πριν από την ένωση υπήρχαν δύο φύσεις, μετά την ένωση όμως υπάρχει μία φύση, του Θεού Λόγου.
Νικολάου Ματσούκα, Δογματική και Συμβολική Β’
Ο νεστοριανισμός και το πρόσωπο της Θεοτόκου
