Ο νόμος είναι ο τρόπος με τον οποίο η κοινωνία αμύνεται απέναντι στο καταστροφικό χάος που δημιούργησε η αμαρτία και η πτώση. Κάτω από την κυριαρχία του νόμου, τα πάντα – πολιτισμός, θρησκεία, πολιτική – υπηρετούν τον νόμο και τον εκφράζουν. Ο νόμος είναι το στυλ στην τέχνη, η ηθική στη θρησκεία, η ιεραρχία στην κοινωνία. Η κατασκευαστική ικανότητα, η δημιουργικότητα βρίσκονται κάτω από τον νόμο. Αφού ο νόμος είναι εκ φύσεως περιοριστικός, προκαλεί την αντίδραση όχι μόνο του κακού και της αμαρτίας (εγκληματικότητα), αλλά και την ασίγαστη δίψα του ανθρώπου για «χάρη», για ελευθερία, για απεριόριστο χώρο, για Πνεύμα.
Ο νόμος (σύμφωνα με τον Απόστολο Παύλο) προκαλεί αναπόφευκτα την επιθυμία να τον υπερβούμε, να ξεπεράσουμε τον εαυτό του. Τότε αρχίζει μια κρίση, που είναι αρκετά εμφανής στη θρησκεία, στον πολιτισμό, στην πολιτική. Οι δυνάμεις που γεννιούνται από τον νόμο ως φράγμα και προστασία ενάντια στο χάος, αρχίζουν ν’ απαρνούνται αυτή την ιδιότητά του ως φράγμα και να το καταστρέφουν στο όνομα αυτού που είναι ανώτερο από τον νόμο. Αλλά ο κόσμος παραμένει πεσμένος. Οι δυνάμεις του νόμου δεν μπορούν να δημιουργήσουν τίποτε∙ ο κόσμος παραμένει δίχως τη χάρη, την τόσο αμφιλεγόμενη, ακόμη και καταστροφική (μπορούμε να τη δούμε στο σοσιαλισμό, στον Φρόυντ, σε κάποια καινούρια τέχνη). Στον πεσμένο κόσμο δεν υπάρχει διέξοδος απ’ αυτές της δυναμικές, δεν υπάρχει καμιά εξιδανίκευση και υπέρβαση του νόμου, και δεν μπορεί να υπάρξει. Ο νόμος αποτελεί την αληθινή αντανάκλαση της πτώσης, γι’ αυτό και είναι σωστός. Η «κρίση» (η αντίδραση ενάντια στον νόμο) αντανακλά την αλήθεια της αναζήτησης, τη δίψα, την ελευθερία.
Η αλήθεια του συντηρητισμού είναι θλιβερή και απαισιόδοξη.
Είναι η γνώση του κακού, της καταστροφικότητάς του, της δύναμής του. Είναι η γνώση του χάους πίσω από κάθε «φραγμό». Αλλά ακόμη θλιβερότερη και τραγικότερη είναι η χαρά που πηγάζει από την «κρίση» (ανάμεσα στον νόμο και στην απελευθέρωση), επειδή είναι μια ψευδής χαρά που εκλαμβάνει την ψευδοχαρή και την ψευδο-ελευθερία για την αληθινή χάρη και ελευθερία. Ο συντηρητισμός είναι θλιβερός και βαρύς. Η επανάσταση τρομάζει και τρομοκρατεί: αποτελεί την «Πεντηκοστή» του Διαβόλου.
Μόνο μια κρίση υπάρχει που είναι ευλογημένη και σώζουσα: ο Χριστός – επειδή απ’ Αυτόν πηγάζει η χάρις και η ελευθερία και γι’ αυτό είναι επανάσταση.
Είναι κάτι το αρκετά τρομακτικό όταν ο Χριστιανισμός τρέπεται σε βαρύ νόμο ή γίνεται επαναστατικός. Όλο το νόημα του Χριστιανισμού βρίσκεται στο να υψώνεται πάνω απ’ αυτόν τον ρυθμό, απ’ αυτή την πορεία, από αυτές τις δυναμικές του κόσμου. Ο Χριστιανισμός κάνει δυνατό το να ζει κανείς με την αλήθεια της επανάστασης μέσα στον νόμο και με την αλήθεια του νόμου μέσα στην επανάσταση. Ο Χριστιανισμός είναι η «coincidentia oppositorum», η σύνθεση νόμου και επανάστασης, το πλήρωμα του μέσα στο άλλο – είναι η Βασιλεία του Θεού, η αλήθεια καθαυτή, το ίδιο και το κάλλος, επειδή είναι Ζωή και Πνεύμα.
Διακρίνω εδώ το κλειδί που ανοίγει τη χριστιανική κατανόηση του πολιτισμού, της πολιτικής και φυσικά της «θρησκείας» – που είναι μια «ένωσή της». Ο Χριστιανισμός είναι η απελευθέρωση από τον συντηρητισμό και από την επανάσταση. Συνεπώς, «δεξιός» Χριστιανός είναι κάτι τόσο τρομακτικό όσο κι «αριστερός», και γνωρίζω το γιατί γέρνω της τα αριστερά, όταν έχω να κάνω με δεξιούς, και της τα δεξιά, όταν έχω να κάνω με αριστερούς.
Περισσότερα για το ίδιο πράγμα. Στην περιοχή της τέχνης πάντοτε μπορούμε να βρούμε έναν νόμο να κρύβεται πίσω από την ομορφιά κάθε γνήσιου έργου της. Η ομορφιά της δεν γεννιέται από τον νόμο, αλλά από την εκπλήρωσή του. Η ομορφιά γεννιέται από τη χάρη. Εκπληρώνοντας τον νόμο, η ομορφιά ταυτόχρονα τον υπερβαίνει. Όταν η τέχνη παραμένει υπό τον νόμο και γεννιέται μέσα στον νόμο (πρβ. Τους σύγχρονους εικονογράφους που συχνά δεν είναι παρά αντιγραφείς), γίνεται μανιέρα και πεθαίνει: τότε ο νόμος γίνεται ο θάνατος της τέχνης.
π. Αλεξάνδρου Σμέμαν, Ημερολόγιο, 1973-1983
Ο νόμος ως αντανάκλαση της πτώσης
