Η κοινωνία, κατά την δόξα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, είναι καρπός της χάριτος του Αγίου Πνεύματος, κι όχι αποκλειστικό αποτέλεσμα ατομικής προσπάθειας, που στανικώς ζητά να διατρυπήσει το σκληρό κέλυφος της ετερότητας. Η κοινωνία είναι χάρισμα που αποκτάται με προσωπικό σκληρό εσωτερικό αγώνα, ο οποίος στοχεύει όχι στο να εκταθεί και να φτάσει τον άλλο, αλλά αποβλέπει στην κάθαρση από τα πάθη και τον εγωισμό. Τότε, κι όσο ο αγωνιζόμενος αυτός άνθρωπος, ο θεούμενος αυτός οδοιπόρος της ζωής καθαίρεται των παθών του, τόσο φωτίζεται και λαμπρύνεται ο νους του. Τα αισθητήρια καθαρίζουν και η αίσθηση του πλέον λειτουργεί. Στην κατάσταση αυτή ο άνθρωπος διακρίνει. Βλέπει ήσυχα και σεμνά. Δεν πολεμάει με την ματιά του, αλλά αγκαλιάζει, φιλιώνει, χαϊδεύει, χωρίς ποτέ να χάσει το σημείο αναφοράς του που είναι η χάρη που φωλιάζει κι αναπαύεται μέσα του.
Στη βυζαντινή εικαστική παράδοση, η σχέση και η κοινωνία και συνεπώς η κατάφαση της ζωής δεν πραγματώνεται μόνον με το βλέμμα. Θα έλεγα ότι το βλέμμα είναι το ελάχιστο μέσο που χρησιμοποίησαν οι Βυζαντινοί για να εκφράσουν την πραγματικότητα της κοινωνίας. Κυρίως αυτό που, κατά τη γνώμη μας, απασχόλησε την βυζαντινή παράδοση προς την κατεύθυνση αυτή ήταν η απομάκρυνση από την αποσπασματικότητα και η πραγμάτωση της ενότητας. Με το βλέμμα επιτυγχάνει, ίσως, μια διαπροσωπική κοινωνία, αλλά δεν λύνει το πρόβλημα της ενότητας των πάντων που είναι το τελικό ζητούμενο στην Εκκλησία. Έτσι οι Βυζαντινοί κυρίως απέδωσαν την ενότητα με τον τρόπο συνθέσεως, με τη ρυθμική οργάνωση των στοιχείων πάνω στη ζωγραφική επιφάνεια, με την ήσυχη και ειρηνική αρμογή των χρωμάτων, αλλά και με την αγαπητική κίνηση της ενοποιημένης εικόνας προς τον θεατή, εις τρόπον ώστε τα πάντα να γίνονται ένα.
Όλα τα στοιχεία της βυζαντινής εικόνας διαδηλώνουν την κοινωνία της αγάπης όχι όμως απαραίτητα νοηματικά, με κάποιο δηλαδή νοηματικό φορτίο που κουβαλούν, αλλά με την κοινή τους ενέργεια. Όλα χάνουν το «ίδιον θέλημα» και εντάσσονται σε ρυθμό κοινό, ενώνονται όλα και η σπασμένη εικόνα του πεπτωκότος τούτου κόσμου γίνεται εικόνα της Βασιλείας του Θεού, όχι περιγράφοντάς Την, αλλά διαδηλώνοντας έμμεσα τα χαρακτηριστικά Της, την αγάπη δηλαδή, την ειρήνη, της ησυχίας την χαρά. Έτσι η βυζαντινή εικόνα, χωρίς να καταφεύγει σε δυσλειτουργικούς συμβολισμούς (χρώμα κάμπου κ.λπ.) και περιγραφές, κατορθώνει μέσα από άλλες διαδρομές να φανερώνει την Εκκλησία και το ήθος της, να διαδηλώνει δηλαδή την κοινωνία ως εν Αγίω Πνεύματι αγάπη, η οποία όντως προϋποθέτει τη νηπτική ασκητικότητα και την των παθών κάθαρση.
Γεωργίου Κόρδη, «Η ζωγραφική ως τρόπος»
Το βλέμμα στην Ορθόδοξη εικαστική τέχνη
