Πρέπει να σας πω ότι με την Αλβανία μέχρι εκείνη την εποχή δεν είχα ασχοληθεί συστηματικά. Οι μελέτες μου, οι θρησκειολογικές και η σπουδή μου γενικότερα ήταν για την Αφρική. Όταν λοιπόν πήρα το μήνυμα από το Οικουμενικό Πατριαρχείο που έχει την ευθύνη για τον συντονισμό γενικότερα των Ορθοδόξων και ιδιαίτερα για τη φροντίδα για τις Εκκλησίες που βρίσκονται σε ιδιαίτερες δυσκολίες, ρώτησα: «Από πού και έως πού εγώ μπορώ να πάω εκεί;»
Μου ζήτησαν κατ’ αρχήν να πάω ως πατριαρχικός έξαρχος εν Αλβανία -αυτός ήταν ο τίτλος- για να δω τι έχει απομείνει, ύστερα από έναν διωγμό φοβερό αθεϊστικό, ο οποίος είχε διαρκέσει όχι πέντε και έξι χρόνια, αλλά είκοσι-τρία ολόκληρα χρόνια. Έτσι, λοιπόν, όταν πήγα εκεί, βεβαίως, ήμουν σε μια συνεχή έκπληξη. Δεν είναι αυτήν τη στιγμή, όπως ήταν τότε η πόλις των Τυράννων, ήταν το αεροδρόμιο ένα πολύ φτωχικό, θα έλεγα, μου θύμιζε χωριό, και ήταν μία ομάδα ανθρώπων, καμιά εικοσαριά, ηλικιωμένοι, φτωχοί, αδύνατοι, δεν είχανε καν ράσα, οι οποίοι με περιμένανε. Έτσι λοιπόν όταν πήγαμε για πρώτη φορά στον «καθεδρικό» ναό, που είχε γίνει γυμναστήριο τα προηγούμενα χρόνια, έπρεπε να επικοινωνήσω μαζί τους και να τους πω για ποιόν λόγο πήγαινα.
Ως πιο ακριβή διατύπωση βρήκα αυτό το οποίο σχετίζεται με την Ανάσταση.
Τους είπα, λοιπόν: «Πάρτε ο καθένας από ένα κερί». Ρώτησα έναν ηλικιωμένο, ο οποίος ήξερε πολύ καλά ελληνικά. «Πως λέγεται το Χριστός Ανέστη στα αλβανικά;», και αφού άναψα και εγώ το κερί, φώναξα: «Κριστιούνγκια» – «Χριστός Ανέστη». Υπάρχει ελπίδα, υπάρχει μια νέα εποχή.
Η Αλβανία εκείνη την εποχή είχε ένα χαρακτηριστικό, ήταν γεμάτη από bunkers, από αυτά τα πολυβολεία, μάλιστα έλεγαν ότι ήταν να εκατομμύριο τέτοια. Ήταν σαν ένας περίεργος στρατός να είχε πέσει με αλεξίπτωτο από πάνω και να ήταν τα κράνη όσο ακόμα φαινόντουσαν, ενώ οι ίδιοι ήταν βυθισμένοι στο χώμα. Οι ναοί ήταν τελείως κατεστραμμένοι. Κάναμε τις πρώτες λειτουργίες κάτω από δέντρα ή σε ερείπια και βεβαίως ο κόσμος ήταν σε μια αναμονή: «Τι συμβαίνει»; Έπρεπε να αρχίσουμε πάλι, μιλώντας για το ποιο είναι το δικό μας το μήνυμα, ότι τολμούμε να ελπίζουμε, ότι υπάρχει ελπίδα, ότι μια καινούργια περιοχή ζωής ανοίγει και νομίζω ότι αυτό ήτανε ακριβώς το χαρακτηριστικό. Και στο φθινόπωρο, και στον χειμώνα τον πνευματικό της Αλβανίας προχωρήσαμε με αυτό το σύνθημα: «Χριστός Ανέστη! – Υπάρχει ελπίδα!».
Θα ήθελα να πω για τρείς βασικές ιδιοτυπίες που έχει η Ορθόδοξη Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Αλβανίας, που αρκετοί στην Ελλάδα δυσκολευόμαστε να τις παρακολουθήσουμε.
Πρώτη, ότι για είκοσι-τρία χρόνια όπως ανέφερα προηγουμένως, είχε πάψει να υπάρχει, είχε διαλυθεί πλήρως. Γνωρίζουμε τον διωγμό, ο οποίος υπήρξε στα κουμμουνιστικά καθεστώτα, στη Ρωσία και στις άλλες χώρες αυτού του τύπου. Διωγμός, ο οποίος άφηνε την εκκλησία και είχε σύνοδο, είχε μια δομή, αλλά ήταν βεβαίως σε ένα περιθώριο. Αυτό συνέβη από το ’44 μέχρι το ’67 στην Αλβανία. Από το ’67, ο Χότζας αποφάσισε να πρωτοτυπήσει, να κάνει κάτι που δεν έχει γίνει σε κανένα σημείο της γης, σε καμία φάση της ιστορίας, δηλαδή με σύνταγμα να κηρύξει κάθε έκφραση θρησκευτική απαγορευμένη. Και έτσι τα πάντα καταργήθηκαν. Οι Ορθόδοξοι ναοί, άλλοι κατεδαφίστηκαν, άλλοι έγιναν μηχανουργεία, άλλοι αποθήκες, άλλοι στάβλοι, άλλοι γυμναστήρια, και τελικά ήταν απαγορευμένο το κάθε τι. Ακόμα και μερικές ηλικιωμένες γυναίκες που έβαφαν αβγά το Πάσχα, φρόντιζαν τα κόκκινα τσόφλια να μην φανούν, να μην τα πάρουν τα παιδιά και προδώσουν την οικογένεια ότι θρησκεύεται.
Το δεύτερο, το οποίο σχετίζεται με την Αλβανία, είναι ότι δεν υπάρχει μία ομοιογένεια εθνικής καταγωγής.
Υπάρχουν οι Αλβανοί ορθόδοξοι, μερικοί -δεν ξέρω γιατί- εδώ στην Ελλάδα είχαν κάνει μια ολόκληρη θεωρία ότι δεν υπάρχουν Αλβανοί ορθόδοξοι. Αυτή, όμως, είναι η πλειοψηφία. Είναι και οι Έλληνες. Υπάρχουν και άλλοι που είναι Μαυροβούνιοι, Σλάβοι, ή άλλοι που αυτοπροσδιορίζονται ως Αρουμούν, Βλάχοι. Οι περισσότεροι έχουν σχέση με την Ελλάδα αλλά υπάρχουν και άλλοι που θέλουν να έχουν σχέση με την Ρουμανία, άλλοι πάλι είναι τελείως απορροφημένοι από την Αλβανική κοινωνία.
Το τρίτο στοιχείο είναι ότι δεν είμαστε πλειοψηφία, όπως προφανώς εδώ στην Ελλάδα, που βγαίνεις από το σπίτι σου και συναντάς, εν πάση περιπτώσει, έναν άνθρωπο, ο οποίος ξέρει κάτι για την Ορθοδοξία. Αλλά ούτε είμαστε και μια πολύ μικρή μειοψηφία σαν μια νησίδα, όπως είναι σε ορισμένα παλαίφατα Πατριαρχεία. Είμαστε ένα 20 τοις εκατό που σημαίνει ότι έχουμε ρόλο και λόγο μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι και επίσης στο μέλλον της Αλβανικής κοινωνίας και κάνουμε ό,τι είναι δυνατόν για να είμαστε μια δημιουργική ομάδα μέσα στην κατάσταση την σημερινή.
Απόσπασμα από τη συνέντευξη του Αναστάσιου Αρχιεπισκόπου Αλβανίας
στην εκπομπή «Ιστορίες» του Αλέξανδρου Παπαχελά
